Wijnbouw in Vlaanderen en Wallonië: de cijferkermis

De Federale Overheidsdienst Economie lanceert elk jaar de gegevens over de wijnbouw in ons land. Die cijferkermis geeft telkens aanleiding tot artikels in de pers. Journalisten, nooit specialisten ter zake, bellen dan koortsachtig rond naar wijnbouwers, wijnschrijvers, sommeliers en iedereen die ze ervan verdenken ook maar enige duiding bij de cijfers te kunnen geven. Alles voor een spraakmakend artikel!

Met de regelmaat van de klok worden die artikels op de sociale media druk becommentarieerd. Meestal omdat één of andere eindredacteur het nodig vond, een pittige uitspraak als titel van het artikel te gebruiken. Ook dit jaar was het weer prijs: zo zou de kwaliteit van de inlandse wijn altijd maar toenemen, terwijl de wijnen van het zuiden jaar na jaar verslechteren…

De ezel twist

Dat soort polemieken heeft weinig waarde. De ene houdt van de wijnen uit Bourgogne, de ander opteert voor een Clos d’Opleeuw. Nog een andere verkiest een frisse Schorpion uit Vliermaal, een Bacquart Brut uit het Heuvelland of één van de mousserende wijnen van Het Verhaal uit Oost-Vlaanderen, terwijl zijn bubbelgekke evenknie toch maar een BSA van een bekend champagnemerk ontkurkt. Over smaken en geuren twisten nu eenmaal enkel ezels…

Groeiperspectief

Belangrijker is om de wijnbouw in deze contreien in het juiste perspectief te plaatsen. Een perspectief van groei. Toen ik in 2016 mijn boek ‘Wijn van Eigen Bodem’ voorstelde, had ik een quizvraagje klaar. Wat hebben de wijnbouwgemeente Avize, het wijnkasteel Margaux in Bordeaux, en ons land gemeen? Eén aanwezige wist het antwoord: ze hebben alle drie ongeveer 270 hectaren wijngaarden…

We zijn vijf jaar later en er is veel veranderd. In 2021 tel ik 343 hectaren wijngaarden in Vlaanderen en 367 in Wallonië (samen 710 hectaren). Het aantal wijnbouwers ligt boven de 500. Deze aantallen wijken nogal af van de officiële cijfers: daar gewaagt men van 198 wijnbouwers die samen 586 hectaren wijngaarden beheren.

Hoe komt dat? Het verschil is te verklaren door de andere insteek. Waar de FOD Economie probeert de reële markt van de inlandse wijn te schetsen, is de ambitie van Wijn van Eigen Bodem om de wijnbouw in onze streken in kaart te brengen.

Verklaringen van het verschil

Zo telt de FOD Economie op basis van de oogstaangifte van het voorgaande jaar (in dit geval dus 2020). Daarover hebben zij zeer nauwkeurige cijfers, omdat die gebruikt worden voor de belastingen en ook gecontroleerd worden. Maar dat houdt natuurlijk ook in dat de cijfers minstens een jaar achter lopen op de werkelijkheid. Tussen 2020 en 2021 werden ongeveer 100 hectaren wijngaarden aangeplant, die dus niet in de cijfers van de FOD Economie gereflecteerd worden.

Daarbij komt ook dat een wijngaard pas drie jaar na de aanplant productief wordt. Wijngaarden aangeplant in 2019 tot 2021 (180 hectaren) geven dus maar aanleiding tot een stijging van het oogstvolume in 2022 en later. Een oogstvolume dat overigens erg volatiel is: de wisselende weerstomstandigheden spelen een enorme rol. Zo werden in het topjaar 2018 veel meer liters wijn (2 miljoen liter) geproduceerd dan in het moeilijke 2019 (1,5 miljoen liter), en dat ondanks een serieuze stijging van het areaal.

Een derde verschil tussen de cijfers van de FOD Economie en Wijn van Eigen Bodem is de aanwezigheid van veel doorgaans kleinere wijnbouwers in het boek. Vriendenclubs, hobbyisten, verenigingen die wijn maken maar die niet commercialiseren kiezen er meestal voor om geen oogstaangifte te doen en dat hoeft ook niet, voor zover de wijn inderdaad niet verkocht wordt. Hier zie je het grote verschil tussen de aantallen wijnbouwers uit het boek en die van de officiële instanties: er zijn meer dan dubbel zoveel wijnbouwers dan wat de FOD Economie schrijft.

Een kanttekening daarbij is dat deze wijnbouwers weliswaar met heel veel zijn, maar slechts een beperkt aantal hectaren bewerken. Bovendien is het moeilijk, zo niet onmogelijk, een volledig correct overzicht van dergelijke hobbyprojecten te maken. Toch is dit cijfer niet onbelangrijk: het duidt op een wijncultuur in volle ontwikkeling, en menig hobbywijnmaker besluit na een proefperiode het toch maar ernstiger aan boord te leggen.

De evolutie: Wallonië versus Vlaanderen

Vijf jaar geleden was er een merkelijk verschil in de wijnbouw in Vlaanderen vergeleken met die in Wallonië. Bezuiden de taalgrens had je grofweg twee soorten wijnbouwers: de grote domeinen (>10 hectaren) en de hobbyisten (<1 hectare). Een middenklasse van ongeveer 5 hectaren bestond amper. In Vlaanderen was die duidelijk wel aanwezig.

Dat verschil bestaat vandaag nog altijd maar het is veel minder uitgesproken. De hobbyisten hebben in Vlaanderen 13% van het totale areaal, versus 7% in Wallonië. De Vlaamse middenklasse tekent voor 63% van het totale Vlaamse areaal, terwijl dat in Wallonië net de helft is. Maar het grootste verschil zien we in de grootste domeinen: 42% van het Waalse areaal is in handen van een wijndomein dat 10 hectaren of groter is, terwijl dat in Vlaanderen maar 24% is.

Wat betreft het totaal zijn er op dit moment iets meer wijngaarden in Wallonië (367 hectaren) dan in Vlaanderen (343 hectaren). Die evolutie zie je nog niet in de officiële cijfers: die maken gewag van 68% van de wijngaarden in Vlaanderen en 32% in Wallonië. Al heeft men wel de Waalse inhaalbeweging gezien.

Een eenduidige verklaring geven voor dit fenomeen is niet mogelijk. Het is een combinatie van kleinere wijngaarden die gevoelig uitbreiden en een zekere afstraling van het succes van de grote domeinen in Wallonië, wat andere ondernemers inspireert een professionele, zij het kleinere wijngaard te starten. Omgekeerd is er in Vlaanderen een duidelijke trend naar vergroting en ook enkele nieuw gestarte projecten halen dadelijk fors uit met aanplantingen van 2,4 tot 8,5 hectaren. Dat worden, mits goed beheer, ongetwijfeld op termijn ‘grote’ wijngaarden.

Dit verhaal is zeker niet ten einde. Ongetwijfeld zullen er ook volgend jaar weer tientallen hectaren extra worden aangeplant. Maar even zeker zullen sommige wijnbouwers tegen economische wetmatigheden aanlopen, wat aanleiding geeft tot overnames van wijngaarden, al dan niet na een faillissement.

De grootste wijndomeinen per gewest en per provincie

De vijftien grootste wijndomeinen (10ha of groter) liggen verspreid over zeven van de tien provincies.

Vlaanderen

Limburg

Wijnkasteel Genoels-Elderen
Aldeneyck
Wijndomein Palmenhof

Vlaams-Brabant

Kasteel de Beauffort

West-Vlaanderen

Wijngaard Entre-Deux Monts
Wijngaard Monteberg (Vindima)

Wallonië

Henegouwen

Ruffus – Vignoble des Agaises
Domaine du Chant d’Eole

Luik

Vin de Liège

Namen

Château Bon Baron
Domaine du Chenoy
Domaine du Château de Bioul
Les Jardins d’Annevoie
Ry d’Argent

Waals-Brabant

Domaine Viticole du Chapitre