Riesling in Duitsland (deel 1)
Wijngaard in de zuidelijke Pfalz
Weinig wijnlanden hebben hun naam zo verbonden aan een wijndruif als Duitsland met riesling. Het is dan ook de meest aangeplante druif in Duitsland met 23,3% van het areaal (24.000 hectare van de ongeveer 104.000), op lange afstand gevolgd door müller-thurgau en spätburgunder met elk 11%.
In dit eerste deel maken we kennis met de riesling als druif en bekijken we de wijngebieden ten westen van de denkbeeldige lijn die in het zuiden de grens vormt tussen de Elzas en Duitsland. De oostelijke, centrale en zuidelijke wijngebieden volgen in deel 2.
Riesling is een oude druif: een eerste vermelding als ‘risslingen’ was er al in 1435. Ze is mogelijk een kruising tussen gouais blanc en traminer (savagnin).
Als wijndruif is riesling uniek: ze combineert haar vermogen om de specificiteit van de wijngaard uit te drukken met een druifeigen karakter dat haar gemakkelijk herkenbaar maakt. In de mond combineert ze extractie met een hoge zuurgraad. Haar kwaliteit hangt veel meer af van de kwaliteit van de bodem en het klimaat dan van oogstbeperkingen: zelfs met relatief hoge opbrengsten van 70 hectoliter per hectare kan ze nog altijd fantastische wijnen voortbrengen.
Velen associëren riesling met ‘petroleumgeur’. Die treedt bij rijping op in wijnen waarvan de druiven blootgesteld zijn aan de zon. De chemische substantie die hiervoor verantwoordelijk is, heet TDN, met caretenoïden en terpenen die bij rijping ontstaan. Ook de bodemsamenstelling zou hierin een rol spelen, maar de precieze oorzaak is nog niet duidelijk. In elk geval wordt een petroleumgeur door wijnexperts niet meer als noodzakelijk gezien voor riesling, en een teveel wordt zelfs eerder als een fout beschouwd.
Ahr
De Ahr neemt met zijn 560 hectare wijngaard slechts 0,5% van het Duitse areaal in en hiervan is minder dan 10% voorbehouden voor riesling. Het is dan ook vooral een spätburgunderland, waarvoor de beste percelen voorbehouden worden.
Mosel
De Mosel (Moezel) heeft meer dan 8% van het totale Duitse areaal. Riesling speelt hier met 62% van de aanplant een hoofdrol. De bijna 5.500 hectare riesling moeten dan ook enkel de aanplant van de Pfalz in grootte laten voorgaan. Jammer genoeg associëren vele wijnliefhebbers de moezelwijnen nog altijd met flauwe slobberwijntjes als Moselblümchen. Nochtans is er nergens ter wereld zo een potentieel voor kwalitatief hoogstaande rieslingwijnen. De beste wijngaarden zijn uiterst steil waardoor ze het zonlicht optimaal capteren. Het maakt het bewerken arbeidsintensief (1500 uren per hectare jaarlijks in plaats van 300 uren in de vlakte). Maar de beste wijnen zijn onvergelijkelijk lichtvoetig en uitermate geschikt voor langdurige flesrijping. Ze ontwikkelen aroma’s van sinaasappel, honing, nootjes en gedroogde vruchten.
Het gebied heette overigens tot 2007 nog Mosel-Saar-Ruwer, maar dat werd afgeschaft omdat het voor de consument te ingewikkeld was. Jammer, want elk deelgebied heeft zijn eigen identiteit, waarbij vooral de Saarwijnen als de meest verfijnde gelden. De Mosel herbergt enkele van de bekendste wijngaarden ter wereld, zoals Bernkasteler Doctor, Trittenheimer Apotheke en Piesporter Goldtröpfchen. Alleen al het lezen van die namen bezorgt me dorst.
Mittelrhein
Ook in de Mittelrhein zijn de hellingen meer dan steil: vier vijfde is steiler dan 30°. Daardoor kunnen er zelfs mediterrane planten groeien. De bodem bevat leisteen, zandsteen en kwartsiet.
De wijnen zijn fruitig en mineraal met onder andere silex (vuursteen). Qua stijl zitten ze tussen de frêle moezelwijnen en de krachtige rheingaers in.
Opvallend is dat deze regio veel kleine domeinen telt: bijna alle zijn ze kleiner dan 10 hectare. De Mittelrhein neemt dan ook minder dan een half procentje van de totale Duitste wijnoppervlakte in, al gaat tweederde van het gebied wel naar riesling.
Rheingau
Meer dan driekwart van de Rheingau wordt voorbehouden voor riesling, al neemt de regio maar 3% in van het Duitse areaal. In het verleden teerden de Rheingauers veel op hun reputatie, wat uiteindelijk de kwaliteit schaadde. Maar in 1984 vond Bernhard Breuer dat het welletjes was en hij richtte Charta Rheingau op, een kwaliteitslabel waarbij zich 50 producenten aansloten. Het mondde later uit in het label Erstes Gewächs, dat echter onvoldoende de kwaliteit afbakende, en nog later in Grosses Gewächs, wat je ‘grand cru’ zou kunnen noemen.
Historisch is het een belangrijk gebied, met Kloster Eberbach, Schloss Johannisberg en Schloss Vollrads als grote namen. In Schloss Johannisberg ontstond bij toeval de eerste spätlese: de koerier die het oogstbevel moest afleveren, had grote vertraging. De keldermeester besloot dan maar ook de beschimmelde druiven te oogsten en er wijn van te maken. Wat bleek? De wijn was heerlijk honingachtig, onder invloed van de schimmel Botrytis cinerea.
Schloss Vollrads ligt dan weer aan de oorsprong van een andere bekende term die je op het Duitse wijnetiket aantreft: de Kabinett (oorspronkelijk Cabinet). In 1716 bouwde de keldermeester speciale nissen voor de beste wijnen. De wijn kreeg al snel de naam van de nis, het Franse woord cabinet.
De Rheingau ligt omringd door bergen en wouden, wat een belangrijke invloed op het lokale klimaat heeft. Er komt veel loess voor, een bodemtype dat belangrijk is voor de waterhuishouding, maar op de hellingen van het Taunusgebergte zijn er ook veel steenbodems met leisteen, gneiss en kwartsiet. De beste wijnen van de Rheingau zijn erg verfijnd met veel spanning. Een bekende plaats in het gebied is Hochenheim. Tot in de jaren 1950 was “hoch” of “hock” zowat het synoniem voor zoete riesling.
Nahe
Ondanks de prachtige landschappen en de sfeervolle dorpjes is de Nahe geen toeristische streek. Qua grootte bedekt ze maar 4% van het Duitse wijnareaal, en met bijna 30% van de aanplant is de riesling hier dominant.
Traditioneel wordt het gebied in drie verdeeld: de bovenste, middelste en onderste Nahe, waarbij het middengedeelte de beste reputatie geniet. De historische ‘gemischter satz’ (wijngaarden met allerhande druivenrassen door elkaar) ruimden in de jaren na de Tweede Wereldoorlog plaats voor wijngaarden met enkel riesling.
Een onderzoek ‘Stein und Wein’ bracht maar liefst 180 verschillende bodemtypes in kaart waarop druivenstokken groeien… bovendien komen er veel microklimaten voor, wat de diversiteit van de wijnen verklaart. Sommige percelen zijn zelfs te koel voor de productie van stille wijn en worden gebruikt voor Sekt.
Rheinhessen
Rheinhessen is met ruim een kwart van de totale wijngaardoppervlakte van Duitsland de grootste producent, en toch is het een relatief onbekende wijnregio. Ook toeristisch maakt de streek maar recent opgeld. Riesling telt hier voor iets minder dan een vijfde van de wijngaarden. De enige bekende wijngaard is de Roter Hang, naar de roodachtige kleur van de aarde. Wijnen van dergelijke percelen zijn intens met een duidelijke kruidigheid en een lange levensduur.
Ondanks de relatief kleine reputatie van de riesling uit deze streek wordt er toch de duurste droge riesling ter wereld geproduceeerd: de Riesling G Max van Klaus-Peter Keller. Een dubbele magnum uit 2009 bracht ei zo na 4.000 euro op op een Duitse wijnveiling in 2010.
De bodem heeft hier veel loess en kalk maar er komen ook percelen voor met zand, klei, mergel en kiezel. Het klimaat is over het algemeen warm.
Pfalz
Tot in 1993 heette dit gebied nog de Rheinpfalz. Liefhebbers noemen deze regio ook wel het ‘Toscane van Duitsland’: door het warme en droge klimaat vind je er amandelbomen en cipressen. Het is ook een lieflijke regio met een onvoorstelbare concentratie aan weinstuben, waar je nog kunt aanschuiven aan de traditionele stammtisch. Qua rieslingoppervlakte is het de Duitse kampioen met iets minder dan 6.000 hectare.
De wijnen hadden vroeger de neiging om alcoholrijk en gespierd te zijn, maar de nieuwe generatie wijnbouwers oogst wat vroeger wat hun wijnen delicater en spannender maakt. De regio heeft overigens een ingewikkelde geschiedenis met Frankrijk, waardoor enkele van de allerbeste zuidelijke wijngaard nooit als ‘grosses gewächs’ geklasseerd zijn geraakt. De ‘G’ van Gerd Bernhard is hier een stille verwijzing naar.
Noot: veel informatie uit dit artikel werd ontleend aan het uitstekende boek “Wijnland Duitsland“.
