De Récoltants-Manipulants: een verstoorde balans

De geschiedenis van Champagne als wijnbouwregio laat zich eenvoudig samenvatten: het is een verstoorde balans.

Verstoord is de regio zeker, met tal van oorlogen en interne conflicten. Denken we maar aan de invallen van de Hunnen in de vroege Middeleeuwen, de talloze oorlogen in de eeuwen daarna, en de wijnbouwconflicten van de vroege twintigste eeuw.

Balans

Toch is er een zekere balans, die de wijnbouwers door de eeuwen heen hebben weten te verwerven. Overigens niet tot schade van de wijnmakers (NM), die op een bepaald moment begrepen dat enkel een wederzijdse toenadering voor welvaart kon zorgen.

De twee grote spelers in de Champagneregio blijven dan ook de RM (Récoltant-Manipulant, de ‘kleine boertjes’) en de NM (Négociant-Manipulant, de ‘grote huizen’): de RM zijn de ‘kleine’ spelers, die alles zelf in de hand houden, van druiven kweken tot champagne maken en verkopen, tot de NM, die zich specialiseren in het maken en verkopen van de wijn. Doorgaans zijn de NM aangewezen op de RM, wat betreft de levering van druiven.

En precies daar ligt het kalf gebonden.

RM en NM begrijpen zeer goed dat ze op elkaar aangewezen zijn om goede champagne te maken. De RM levert de druiven of het sap, de NM maakt er wijn van en verkoopt die… Niets mis mee?

Te hoog gegrepen prijzen

Tot een aantal top-RM’s begonnen hun producten aan de man te brengen – niet aan de traditionele prijzen die RM’s vroegen, maar wel aan het prijsniveau dat de beste NM’s brachten. Honderd, tweehonderd tot vierhonderd euro per fles zijn dan geen uitzondering meer.

Persoonlijk vind ik dat die prijzen te hoog gegrepen zijn. Ik betaal met graagte 50 tot 100 (!) euro voor een topfles, maar wat daarboven gaat, is meestal te duur. Dat geldt trouwens eveneens voor de NM-wijnen: meer dan 50 euro leidt al gauw tot een prijsspiraal die zijn plafond niet snel bereikt…

Een teruglopend aantal RM, maar stijgende kwaliteit?

Voor de oppervlakkige waarnemer is er een paradoxale trend in Champagne. Enerzijds is het aantal top-RM’s in stijgende lijn en kunnen zij voor hun producten alsmaar hogere prijzen krijgen. Anderzijds is het aantal RM’s dalend, van meer dan 2000 in 2011 tot ongeveer 1660 anno 2022.

Een verklaring zit zeker hierin. Als RM ben je beperkt, als NM quasi niet. Zo mag een NM onbeperkt wijn of druiven aankopen. Een RM is beperkt in de aankoop van druiven, tot 5%. Het stelt hen in staat om – bij de wijnbouwers in de Côte des Blancs – toch een rosé te produceren.

Naar RM neigende NM

Eén en ander maakt dat nogal wat NM’s weinig met de ‘grote huizen’ te maken hebben. De ‘grote’ huizen zijn met ongeveer 300 en zij omvatten de bekende namen zoals Moêt & Chandon, Veuve Clicquot, Mercier, Krug, Bollinger, Laurent-Perrier, Henriot,… kortom alle merken die je in een willekeurige supermarkt vindt en meer.

In theorie is het eenvoudig om de RM te onderscheiden van de NM: kijk op het etiket en je vindt in, weliswaar superkleine, lettertjes, de aanduiding: RM of NM met een bijhorend nummer. Maar zoals met alles in Champagne is de werkelijkheid complexer. Zo zijn er NM die zich gedragen als RM, en zijn er RM die om technische redenen NM zijn geworden.

Négociants die zich als récoltants gedragen

Het voorbeeld dat me hier voor de geest springt, is Jacquesson. Toen de broers Chiquet het roer omgooiden op dit domein, ergens jaren 1995, gingen ze zich zonder het te beseffen gedragen als een récoltant die de productie van de champagne helemaal in eigen handen heeft. Akkoord, de druiven werden wel betrokken bij ‘livreurs au kilo’ maar de kwaliteit van die druiven primeerde en wanneer die kwaliteit niet voldeed, werden de druiven doorverkocht.

In elk geval beseften de broers Chiquet dat hoogwaardige druiven de basis vormen voor elke prima champagne. Ook de nieuwe eigenaars blijven op die golflengte.

Andere ‘familiale’ huizen zie ik dezelfde inspanningen opbrengen. Ik denk aan Deutz en Bollinger: zij leunen in hun filosofie dichter aan bij de récoltant dan bij grote huizen zoals Veuve Clicquot of Laurent-Perrier. Op zich heeft het zelfs niet met kwaliteit te maken, want allebei de types producenten kunnen excelleren of onderdoen.

Récoltants die négociant geworden zijn

De officiële cijfers van het Comité Champagne verhullen een trend die al langer gaande is: de neergang van de récoltant-manipulant (RM). Want in die cijfers zijn ook de Récoltant-Cooperateurs opgenomen, wat toch een heel ander type producent is.

De waarheid is dat de RM’s tussen 2011 en 2022 zijn afgenomen van meer dan 2000 naar amper 1660. Wat er op dik tien jaar met meer dan 400 bedrijven gebeurd is, valt moeilijk te achterhalen. Maar zeker is dat ze uiteenvallen in enkele grote groepen:

Sommige zijn zonder twijfel tegen de snoeiharde Franse erfeniswetten gevlogen. Bij het overlijden van de oorspronkelijke eigenaars (vader en moeder) konden de kinderen het erfrecht niet betalen en hebben ze uiteindelijk alles moeten verkopen. Met prijzen voor wijnbouwgrond die schommelen tussen 1 en 2 miljoen euro per hectare is dan de keuze snel gemaakt.
Andere hebben eieren voor hun geld gekozen: waardevolle landbouwgrond en bijhorende stock in flessen verkopen om een zorgeloze oude dag te genieten, versus het onzekere en harde bestaan als wijnbouwer? Ook hier is de keuze voor sommigen snel gemaakt.
De laatste (en wellicht kleinste) categorie heeft doorgezet, maar veranderde het geweer van schouder. Opschalen als RM is moeilijk, en als je in de Côte des Blancs gevestigd bent, kun je zelfs niet meesurfen op de rosétrend. Waarom dan je bedrijf niet omvormen tot NM, zodat je druiven kunt inkopen naar willekeur?

Tot die laatste categorie reken ik onder andere Franck Bonville en De Sousa (hoewel die laatste technisch gezien beide een RM en een NM hebben). Het veschaft de nodige flexibiliteit, zonder dat de consument er wat van merkt. Want wie kent nu precies het verschil tussen een RM en een NM?

In elk geval is de grens tussen RM en NM dunner dan ooit. Voor mij gaat het er meer over, hoe een champagneproducent zich profileert en hoe hij werkt, dan welke lettertjes er op het etiket staan.

Champagne Premier Cru – Doorbraak wijn