De klimaatverandering in Champagne

Arbane, één van de oude nieuwe druiven in Champagene.

Voor de Champenois is de klimaatverandering een gegeven. De gemiddelde oogstdatum is 18 dagen vervroegd in de afgelopen dertig jaar. Vraag een oudere champagnemaker of hij zich herinnert wanneer er in Champagne in augustus geoogst werd, en hij vertelt je dat 2020 het record brak van 2011: 20 augustus in plaats van 23. De enige andere augustusoogsten sinds 1970 waren in 2003 en 2007.

Effect op de druivenkwaliteit

Toch heeft dat geen negatieve invloed op de rijpheid van de druiven. Integendeel: het potentiële alcoholgehalte is in diezelfde periode 0,7% gestegen, het totale zuurgehalte licht gedaald.

Je hoort ze echter niet klagen in Champagne: zolang de opwarming begrensd blijft tot 2° C heeft het zelfs een gunstig effect op de kwaliteit van de wijnen. Het addertje onder het gras is de klimaatontregeling, waardoor vroeg uitgelopen druivelaars in mei enkele nachten vorst te verduren krijgen, wat de oogst enorme schade kan toebrengen. Dan komt de assemblage met gebruik van reservewijnen goed van pas.

Het onvermijdelijke accepteren

Natuurlijk houden de Champenois rekening met een nog grotere temperatuurstijging. Om die het hoofd te bieden, wordt volop onderzoek gedaan. Behalve de inspanningen om de eigen ecologische voetafdruk te verkleinen, werden er ook projecten gelanceerd die misschien wel het onvermijdelijke accepteren.

De belangrijkste initiatieven draaien rond het ontwikkelen van nieuwe druiven, het veranderen van de praktijk van het wijngaardbeheer en het sleutelen aan de vinificatietechnieken.

Oude “nieuwe” druiven

Champagne is al tientallen jaren het domein van drie druiven: pinot noir, meunier en chardonnay. Daarnaast komt een kleine hoeveelheid voor van pinot gris, pinot blanc, arbane en petit meslier.

Sommige wijnbouwers planten deze zeldzame druiven opnieuw aan, in de hoop dat ze eigenschappen hebben die toelaten met een variabeler klimaat om te gaan. Vooral petit meslier en arbane lijken in dat opzicht beloftevol: de reden dat ze nagenoeg verdwenen zijn, is dat ze in een noordelijk klimaat moeilijk afrijpen.

Echt nieuwe druiven

De officiële instanties, geleid door het Institut National de la Recherche Agronomique (INRA), gaan echter veel verder. Om schimmelziekten zoals echte en valse meeldauw te bestrijden, doen onderzoekers beroep op Amerikaanse druivensoorten die een zekere resistentie tegen deze ziekten hebben. Zij worden gekruist met de Europese druivensoort Vitis vinifera en dat levert de zogenaamde hybriden op.

Op dit moment heeft het INRA een aantal beloftevolle hybriden ontwikkeld, de hybrides producteurs directs (HPD) oberlin, seyve-villard, seibel, couderc en baco, waarmee dan wordt verdergekweekt.

Champagne heeft zich in 2010 in dit ResDur-programma ingeschreven. Sinds 2011-2012 wordt er geëxperimenteerd met vier druiven die over de juiste eigenschappen lijken te beschikken: voltis, floreal, artaban en vidoc.

Vooraleer die druiven worden toegelaten voor de productie van champagne zijn we nog een paar jaren verder. De eerste aanplantingen zijn ten vroegste voor 2022-2023, vervolgens wordt het wachten op de troisième feuille, en dan nog minstens een jaar vooraleer de champagne kan geproefd worden. Met andere woorden: niet voor 2026.

Wijngaardbeheer

Een tweede pijler om Champagne bestand te maken tegen de klimaatopwarming, heeft te maken met moderne inzichten in het beheer van de wijngaarden. Het toelaten van begroeiing tussen de wijnranken en de keuze voor de juiste bemesting hebben invloed op de zuurtegraad van de druiven.

Ook de snoeiwijze speelt een rol: bij een eerste snoei, vroeg in het jaar, worden de jongste bladeren gespaard omdat zij de grootste productie appelzuur teweeg brengen. Bij verdere snoeibeurten laat de wijnbouwer voldoende bladeren staan zodat de druiven tegen de zon beschermd worden. Hierdoor wordt het aanwezige zuur in de druiven minder snel afgebroken.

Een belangrijk gevaar voor de druivelaar is de voorjaarsvorst. Uit experimenten blijkt dat een minder dichte aanplanting van druivelaars (5.000 stokken per hectare in plaats van 8.000) het risico op vorstschade verkleint. Dat dit op dit ogenblik in de Champagne nog geen courante praktijk is, heeft alles te maken met het beruchte Cahier des Charges van de appellatie. Maar een aanpassing van die regelgeving staat voor de deur.

Een laatste vernieuwing die zich in de wijngaard afspeelt, is de veel betere meting van de rijpheid van de druiven vergeleken met vroeger. Dit systeem, Réseau Matu genaamd, bestaat al sinds 1956 maar het werd de laatste jaren gevoelig uitgebreid met steekproefnames in 600 percelen. Het bepalen van de ideale oogstdatum per gemeente en zelfs per perceel is daardoor een stuk wetenschappelijker geworden.

Vinificatie

Al bij de oogst treft de wijnmaker maatregelen om de druiven in optimale conditie in de wijnkelder te krijgen. Meer en meer worden de traditionele rode oogstbakken vervangen door witte exemplaren, die de zonnestralen reflecteren waardoor de druiven frisser blijven. Geoogste druiven die niet dadelijk verwerkt kunnen worden, worden in de schaduw geplaatst en de oogst gebeurt bij voorkeur op de koelste momenten van de dag.

Ook het vinificatieproces zelf wordt aangepast: enzymen toevoegen leidt tot snellere klaring van de most, en het toevoegen van kweekgist maakt dat de most sneller begint te gisten. Het verkleint het risico op ontwikkeling van ongewenste gist- en bacterieculturen. Natuurlijk speelt een strikte hygiëne hierin ook een rol.

Het toevoegen van suiker om voldoende alcohol te halen is dan weer minder en minder noodzakelijk. Belangrijker is om voldoende appelzuur in de wijn te houden, zodat de natuurlijke frisheid die champagne kenmerkt, behouden blijft. Meer en meer wijnmakers experimenteren met het blokkeren van de malolactische omzetting. Die transformeert het scherpe appelzuur in zachter melkzuur. Dit hoeft geen verhaal van één of nul te zijn: door kundige assemblage is een ideale balans tussen appelzuur en melkzuur haalbaar.

Kortom, de wetenschap springt de wijnbouwer te hulp. Die hulp is meer dan welkom in onzekere tijden waarin het klimaat niet enkel opwarmt, maar vooral grilliger wordt.

Bronnen

Comité Champagne: Dossier de presse juin 2019
https://www.bfmtv.com/societe/infographies-comment-les-vendanges-sont-devenues-plus-precoces-avec-le-rechauffement-climatique_AN-202008180002.html