Kurksmaak in wijn: een onvergeeflijke fout in 2024

Het is 2024 en we moeten het grif toegeven: kurksmaak in wijn is anno nu onvergeeflijk. Waar we vroeger nog begrip konden opbrengen voor de uitdagingen waar wijnmakers voor stonden bij het gebruik van natuurlijke kurken, zijn er tegenwoordig simpelweg geen excuses meer. De technologie is er, de kennis is er, en de consument verwacht beter.

Laten we even terugkijken. Kurksmaak is een welbekend probleem in de wijnwereld. Het ontstaat wanneer bepaalde schimmels op de kurk zich ontwikkelen en vermengen met chloorverbindingen. Het resultaat is een muffe, kartonachtige smaak die de wijn volledig kan bederven. Jarenlang was dit een hardnekkig probleem waar wijnmakers maar moeilijk grip op kregen. Natuurlijke kurken zijn immers een natuurlijk product, onderhevig aan variaties in kwaliteit en gevoelig voor besmetting.

De chemie van kurksmaak

Kurksmaak in wijn wordt voornamelijk veroorzaakt door twee chemische verbindingen: 2,4,6-trichloroanisool (TCA) en 2,4,6-tribromoanisool (TBA).

TCA is de meest bekende oorzaak van kurksmaak. Het wordt gevormd wanneer chlorofenolen, die aanwezig kunnen zijn in de kurk, reageren met schimmels. Deze reactie kan plaatsvinden tijdens de productie, opslag of het gebruik van de kurk.

TBA is een soortgelijke verbinding, waarbij broom in plaats van chloor betrokken is. TBA kan ook kurksmaak veroorzaken, hoewel het minder vaak voorkomt dan TCA. TBA wordt gevormd via een vergelijkbare reactie waarbij bromofenolen reageren met schimmels.

Beide verbindingen, TCA en TBA, hebben een zeer lage smaakdrempel en kunnen wijn al in zeer kleine hoeveelheden (in de orde van nanogrammen per liter) ondrinkbaar maken door een onaangename, muffe of aardse smaak te veroorzaken.

Nuttig om weten: zelfs al komt de wijn niet in contact met kurk, kunnen TCA of TBA de pret bederven, bijvoorbeeld door het overbrengen van de wijn met behulp van een rubberen slang van het ene vat naar het andere. Zelfs een fles met draaistop kan daardoor ‘kurk’ hebben, al is het zeldzaam.

Kurksmaak herkennen

Kurksmaak in wijn wordt dus veroorzaakt door de aanwezigheid van 2,4,6-trichlooranisol (TCA, soms ook TBA), een chemische stof die kan ontstaan tijdens de behandeling van de kurken of andere elementen in het wijnmaakproces. Deze stof geeft de wijn een muffe, aardse, kartonachtige of natte hondendeken-geur en -smaak.

De kurksmaak is vaak subtiel en kan soms moeilijk te onderscheiden zijn, vooral in jonge wijnen. Kenmerkend is dat de kurksmaak meestal pas na enige tijd in het glas of op de tong naar voren komt. Verder kan de intensiteit van de kurksmaak variëren, afhankelijk van de hoeveelheid TCA in de wijn.

Als je een wijn proeft en je krijgt een muffe, aardse geur of smaak, is de kans groot dat er sprake is van kurksmaak. In dat geval is de wijn meestal niet meer drinkbaar en moet je hem teruggeven aan de verkoper. Het is belangrijk om kurksmaak snel te herkennen, zodat je niet onnodig een bedorven wijn drinkt. Tip: als je toch twijfelt, proef de wijn dan. Kurksmaak onderdrukt de fruitgeuren in de wijn, dus als die afwezig zijn, heb je meestal een geval van ‘bouchonné’.

Kurksmaak bannen

De tijden van tolerantie zijn voorbij. De afgelopen tien jaar hebben wijnmakers en kurkproducenten enorme stappen gezet om kurksmaak in wijn uit te bannen. Allereerst zijn er technologische oplossingen gekomen die het probleem aan de bron aanpakken. Kurkproducenten hebben processen ontwikkeld om kurken te behandelen en te testen op de aanwezigheid van TCA. Moderne ‘diam’-kurken, gemaakt van gerecycleerde kurk, zijn praktisch TCA-vrij.

Diam-kurken

Diamkurken zijn een alternatief voor de traditionele kurk gemaakt van natuurlijk kurkhout. Het productieproces gaat als volgt:

1. Samenpersen: Kleine stukjes natuurlijke kurk worden samengeperst tot een compacte cilindervorm. Dit zorgt voor een dichte, homogene structuur.

2. Coating: De buitenkant van de kurkcilinder wordt bedekt met een dunne, inerte folie. Dit maakt de kurk luchtdicht en voorkomt lekkage.

3. Afwerking: De kurkcilinder wordt op maat gesneden en eventueel voorzien van een stempel of logo. Zo krijgt de kurk zijn uiteindelijke vorm en uiterlijk.

Het voordeel van diamkurken is dat ze net als natuurlijke kurk een goede afsluiting bieden, maar tegelijkertijd constanter en betrouwbaarder zijn. Ze laten geen lucht door en voorkomen zo oxidatie van de wijn. Bovendien zijn ze eenvoudiger te produceren dan natuurlijke kurken. Veel wijnliefhebbers zien diamkurken daarom als een modern en praktisch alternatief voor traditionele kurken.

Mytik

Mytik-kurken ondergaan een extra procédé dat gegarandeerd alle vormen van kurksmaak verwijdert. Zo gaat het in zijn werk:

De Mytik-kurken zijn gemaakt van een enkele laag fijne kurkkorrels, in plaats van de traditionele kurken die uit een mantel van geperste kurkkorrels met twee ronde plakjes kurk bestaan.
De kurkkorrels van de Mytik-kurken ondergaan een stoombehandeling die erop gericht is om in het bijzonder de 2,4,6-trichlooranisol (TCA) te verwijderen. TCA is de stof die verantwoordelijk is voor de kurksmaak in wijn, zoals we al zagen.
Daarnaast worden de Mytik-kurken behandeld met lijm en synthetische microsferen.

Het doel van deze behandeling is om de stoffen die kurksmaak kunnen veroorzaken, zoals TCA, te elimineren uit de kurken.

Cork Sniffers

Voor wijnproducenten zijn er handige ‘cork sniffers’ beschikbaar waarmee ze elke kurk individueel kunnen controleren voordat deze in de fles gaat. Die ‘cork sniffers’ zijn een regiment van getrainde mensen, meestal dames, die de hele dag niets doen dan aan kurken ruiken om de geur van TCA of TBA op te sporen. Ik kan zo een businessmodel ontwikkelen om hiervoor geen mensen maar wel honden of ratten in te zetten…

Alternatieven

Maar de revolutie gaat verder. In het goedkopere segment van de markt zien we steeds vaker alternatieven voor de traditionele kurk opduiken. Schroefdoppen, glazen stoppen en synthetische doppen bieden een betrouwbare afsluiting zonder het risico op kurksmaak. Deze oplossingen winnen snel terrein, niet alleen vanwege de kostprijs maar ook vanwege hun consistent hoge kwaliteit. Zelfs in het duurdere, meer traditionele segment zien we innovaties die kurksmaak uitsluiten, zoals speciale ‘one-way’ kurken die lucht toelaten tijdens rijping maar geen terugstroom mogelijk maken.

De praktijk

Kortom, er is simpelweg geen excuus meer voor wijnproducenten om kurksmaak te laten passeren. De technologie is er, de kennis is er, en de consument verwacht beter. Toch blijkt de praktijk weerbarstiger. Uit onderzoek blijkt dat nog steeds zo’n 5 tot 10 procent van alle flessen wijn kurksmaak vertoont. Dat is onaanvaardbaar hoog in deze moderne tijd.

Waarom laten wijnmakers dit probleem dan toch nog steeds voorkomen? Deels is het een kwestie van gewoontes en perceptie. Veel consumenten associëren kurken nog steeds met kwaliteit en authenticiteit. Wijnhuizen vrezen dat alternatieve sluitingen afbreuk doen aan hun imago. Bovendien zijn sommige wijnmakers huiverig voor verandering en houden ze vast aan de traditionele kurkensystemen, ondanks de beschikbare oplossingen.

Imagoschade

Maar dit is kortzichtig. Kurksmaak is voor de consument simpelweg onaanvaardbaar geworden, ongeacht de traditionele associaties. Wijnliefhebbers verwachten tegenwoordig een consistente, betrouwbare kwaliteit. Een enkel flesje met kurksmaak kan een wijnhuis veel imagoschade toebrengen. En laten we eerlijk zijn: de meeste moderne alternatieve sluitingen zijn nauwelijks nog te onderscheiden van traditionele kurken, zeker niet voor het ongetrainde oog.

Wijnhuizen die kurksmaak blijven tolereren, lopen het risico achter te raken. Consumenten worden steeds kritischer en kiezen vaker voor merken die hun kwaliteitsgarantie waar kunnen maken. Bovendien kan kurksmaak grote financiële gevolgen hebben. Retouren, imagoschade en verlies van vertrouwen kosten wijnhuizen handenvol geld. Het is hoog tijd dat de sector deze kwestie grondig aanpakt.

Gelukkig zijn er ook wijnmakers die het voortouw nemen. Voorlopers als Kendall-Jackson in Californië en Penfolds in Australië hebben kurksmaak vrijwel volledig uitgebannen uit hun wijnen. Ze investeren in de nieuwste technologieën en trainen hun personeel om elke fles te controleren. Het resultaat? Tevreden klanten, minder retouren en een sterk merk.

Traditionele regio’s gaan overstag

Ook in Europa zien we voorbeelden van wijnhuizen die kurksmaak serieus nemen. Het Spaanse Vega Sicilia en het Italiaanse Antinori hebben de overstap gemaakt naar alternatieve sluitingen voor hun topwijnen. En zelfs in traditionele wijnregio’s als Bordeaux en Bourgogne experimenteren vooruitstrevende producenten met schroefdoppen en speciale kurken om de kwaliteit te garanderen.

Dit is de toekomst. Wijnliefhebbers eisen betrouwbare kwaliteit en wijnhuizen die daaraan voldoen, zullen worden beloond. Kurksmaak is een onvergeeflijke fout geworden, een teken van nalatigheid en gebrek aan innovatiekracht. Wijnmakers die hierin achterblijven, lopen het risico hun klanten te verliezen aan concurrenten die wél de lat hoog leggen.

De oplossing is simpel: investeer in de nieuwste technologieën, train je personeel, en durf de stap te zetten naar alternatieve sluitingen waar dat nodig is. Kurksmaak hoort niet thuis in de moderne wijnwereld. Wijnliefhebbers als wij verdienen beter.

Oproep tot actie

Heb je een fles met een duidelijke kurksmaak, neem dan actie. Ga ermee terug naar de handelaar, zodat hij je een nieuwe fles kan geven én tegelijk zijn producent kan inlichten over het probleem. Elke handelaar die bona fide is, zal je verzoek zonder discussie inwilligen. Laat ons hopen dat de producenten de stem van de consument horen, want wijn is veel te kostbaar om aan de grillen van het lot overgelaten te worden.