De premiers crus in Champagne: hoofdvogel of troostprijs?
Deze betonweg scheidt Verzenay (l) van Verzy. De laatste was tot 1985 een premier cru. Is toen plots de bodem veranderd?
Premier cru in champagne, is dat een troostprijs voor zij die het niveau van de grand cru nét niet haalden? Dat is wel héél kort door de bocht.
Discussie grand cru – premier cru
Het klassificatiesysteem van Champagne kwam tot stand als een rechtstreeks gevolg van de gewelddadige protesten van de jaren 1910-1911. Een vastgelegde druivenprijs zou ervoor zorgen dat de wijnbouwers fair betaald zouden worden.
Om een faire prijs vast te leggen werd een benadering op dorpsbasis gekozen. Een twaalftal dorpen (nu 17) konden zich beroepen op de naam ‘grand cru’. Daarbij waren dorpen waarover vriend en vijand het eens waren dat ze tot de beste behoren, zoals Verzenay in het noorden, Aÿ nabij Epernay, en Cramant en Avize in de Côte des Blancs. Maar sommige namen deden heel wat wenkbrauwen fronsen: ooit al gehoord van de grands crus Beaumont-sur-Vesle of Puisieulx? Vermoedelijk kregen ze hun grand crubenaming dankzij lobbywerk van hun toenmalige burgemeester.
Andere dorpen zoals Tauxières en vooral Mareuil-sur-Aÿ bleven steken op het label ‘premier cru’. Ook na de herklassificatie van 1985, waarbij Oger, le Mesnil-sur-Oger, Oiry, Chouilly en Verzy tot grand cru verheven werden, bleven de twee voorgaande van die ronkende titel verstoken.
Behalve voor het prestige is de benaming grand cru of premier cru ook nog financieel belangrijk: bij de klassering werd voor elk dorp ook een percentage vastgelegd dat aangaf hoeveel procent van de prijs van grand crudruiven de druiven uit deze dorpen zouden opbrengen. Een grand cru krijgt daarbij dus 100%, terwijl de premiers crus tussen 90 en 99% van die prijs ontvangen. De dorpen zonder cruwaardering kregen oorspronkelijk tussen 50 en 89%, later 80 tot 89%.
Stel dus dat in een bepaald oogstjaar de vastgelegde druivenprijs 5 euro bedraagt, dan brengt een kilo druiven uit pakweg de grand cru Oger 5 euro op, en eentje uit de premier cru Cuis (90%) 4,5 euro. Men noemt dit systeem de échelle des crus.
Ondertussen is omwille van Europese regelgeving de vaste druivenprijs afgeschaft, maar informeel is het systeem grotendeels behouden.
Kritiek op het systeem
Elke klassificatie leidt tot problemen en zo ook in Champagne. Een evidente kritiek is dat hele dorpen geklasseerd zijn als grand cru of premier cru. Het Bourgondische systeem waarbij die klassering voor percelen geldt, is op dat gebied veel fijner. Zo verdienen de zuidoostelijk gerichte wijngaarden van Chouilly op de heuvelflank van de Butte de Saran absoluut hun grand crustatus, terwijl de lager gelegen delen tegen de gemeente aan in Bourgogne eerder premier cru zouden genoemd worden.
Omgekeerd geldt dit evenzeer: bepaalde wijngaarden van de premier cru Avenay, vooral die in de vallei Val d’Or, zijn superieur aan de naastgelegen grand cru’s van Louvois en Tours-sur-Marne. Ook in de premier cru Mareuil-sur-Aÿ twijfelt niemand aan de superieure ligging van het Clos des Goisses, in handen van champagnehuis Philipponnat. In datzelfde dorp vind je nog wijngaarden die kwalitatief even goed zijn als die van de grand cru Aÿ. Historisch werden ze overigens onder dezelfde vlag verkocht.
Een tweede voorbehoud is algemener en geldt voor elk klassificatiesysteem gebaseerd op terroir. Dergelijke systemen geven hooguit het potentieel aan dat een wijngaard kan bereiken. Je kunt veel betere champagne maken van perfect gezonde en rijpe druiven uit een dorp zonder crustatus dan van beschimmelde of onrijpe druiven uit de beste grand cru.
De bemoeienissen van Europa met als doel de concurrentie te bevorderen hebben alvast dat positieve effect: dat de wijnmakers een hogere prijs kunnen betalen als de druiven gezond zijn.
Eigenschappen van de premier cru
Ondanks de kritieken die gegeven kunnen worden op de échelle des crus, is er toch een logica. De indeling van de échelle des crus is immers deels gebaseerd op historische gegevens over welke dorpen doorgaans de beste druiven leverden, of althans die reputatie hadden.
Zoals beschreven in de teksten over ‘terroir‘ onderscheiden de beste percelen zich op enkele vlakken: ondergrond, bovengrond, helling en hoogte.
Ondergrond
Waar de grand crus over het algemeen zuivere kalksteen in de ondergrond hebben, is dat bij vele premier crus een mengeling met kalk, leem, zand, bruinkool en verweringsgesteente. Dit heeft belangrijke gevolgen voor de waterhuishouding: enkel zuivere kalksteen fungeert als een spons die in droge jaren water aan de plant afgeeft dat opgeslagen werd in natte periodes.
Dit is wellicht de reden dat Cuis een premier cru werd: hoewel enkele wijngaarden op zuiver belemnietkalk groeien, is het grootste deel van de druiven van dit dorp geplant op bodems met zandsteen, klei en zand.
Bovengrond
De bovengrond is grotendeels een product van menselijke bewerking: eeuwenlange wijnbouw heeft in alle wijngaarden een laag van variabele dikte en vruchtbaarheid tot stand gebracht. Het spreekt daarbij vanzelf dat de beste wijngaarden ook de beste zorgen kregen, met de beste en meest regelmatige bemesting.
Helling en windrichting
De helling en de windrichting van de wijngaard bepalen wanneer de zonnestralen in de loop van de dag een maximaal effect bereiken. Daarom zijn zuidelijk gerichte wijngaarden op steile hellingen vaak de beste. Een goed voorbeeld is het langgerekte, zuidwaarts geëxposeerde Clos le Léon, dat zich uitstrekt over de premier cru Dizy en de grand cru Aÿ (hoewel de druiven daardoor perfect vergelijkbaar zijn, leveren ze in het ene geval dus een wijn met grand cru op het etiket op en in het andere geval een premier cru).
Een uitzondering op de zuidregel zijn de wijngaarden die beplant zijn met chardonnay: die druif houdt van vroege zonneschijn en prefereert dus zuidoost gerichte exposities. Dat maakt de Côte des Blancs ook zo’n geliefde regio voor chardonnay: de langgerekte heuvelrug heeft tal van flanken die zuidoostelijk gericht zijn.
Hoogte
De hoogte waarop de druiven groeien is bepalend voor de relatieve temperatuur (hoger is koeler) en voor het vorstrisico (lager gelegen is meer risico). De beste wijngaarden bevinden zich daarom dikwijls op het midden van de helling. Zo is er in Eceuil, een premier cru, een producent die één van zijn beste wijnen maakt van druiven uitsluitend afkomstig van dergelijke wijngaarden. De naam is toepasselijk ‘mi-pentes’.
Een ander voorbeeld is de premier cru Cumières, waarvan de meeste wijngaarden op 100 tot 200 meter hoogte liggen. Daarbij gelden de hoger gelegen wijngaarden als beter, omdat de lager gelegen delen frequent aan voorjaarsvorst blootgesteld worden. Dat is uiteraard nadelig voor de kwantiteit van de druiven, maar ook voor de kwaliteit aangezien het rijpingsproblemen kan veroorzaken.
Kwaliteit zit in het glas
Kortom, de benaming ‘grand cru’ of ‘premier cru’ op een champagnelabel zegt iets, maar de kwaliteit die in de fles zit nog veel meer. Maar die wijsheid geldt evengoed in andere streken die een klassificatiesysteem kennen.
